Problematyką zabawy zajmowało się wielu pedagogów, psychologów, socjologów, antropologów kultury, etnografów. Jako „poszukujący” nauczyciel wychowania przedszkolnego zgłębiam wiedzę na temat podstawowej formy poznawania świata przez dzieci czyli zabawy. Zabawa odgrywa istotną rolę we wszystkich obszarach rozwoju dziecka: fizycznym, umysłowym, emocjonalnym i społecznym. S. Szuman podkreśla rolę aktywności własnej dziecka jako swoistego autostymulatora rozwoju. Według autora dziecko dzięki zabawie staje się czynnym współtwórcą własnego rozwoju psychofizycznego.

W pierwszych latach życia dziecko poznaje właściwości wielu zabawek, przedmiotów. Zdaniem R. Sireteanu duże nagromadzenie zabawek w otoczeniu dziecka powoduje, iż dochodzi do unicestwienia zmysłu kreatywności, wynalazczości, odkrywania.

W Encyklopedii psychologii K. Żygulski zabawą nazywa działalność dobrowolną, zwykle bezinteresowną, podejmowaną ze względu na przyjemność, jakiej dostarcza samo jej wykonanie.

Uczestnictwo dziecka w zabawie jest ściśle związane z przestrzeganiem reguł postępowania. Sprzyja to kształtowaniu się gotowości do wychodzenia poza własny egocentryzm, uczy samodyscypliny, współdziałania w grupie. Zabawa jest jednym
z najważniejszych czynników wychowania w edukacji przedszkolnej.

W literaturze psychologicznej i pedagogicznej są różne klasyfikacje zabaw, nie ma też w tej dziedzinie jednoznacznej terminologii. H. Spionek wyróżnia zabawy tematyczne lub zabawy w role oraz zabawy ruchowe, konstrukcyjne i dydaktyczne. P.A. Rudika występuje podział na cztery rodzaje zabaw dziecięcych: ruchowe, twórcze, dydaktyczne, konstrukcyjne. Odniosę się do zabaw ruchowych, które są charakterystyczne dla wieku przedszkolnego, ponieważ najbardziej odpowiadają potrzebom dziecka, wynikającą z właściwości rozwoju. Zabawy ruchowe oparte są na takich formach ruchu, jak: rzut, bieg, pełzanie itp. Wszystkie przyczyniają się do podniesienia ogólnej sprawności fizycznej i rozwoju psychoruchowego dziecka. Wspomniane zabawy wyzwalają pomysłowość, inicjatywę, pobudzają wyobraźnie i ambicję, rozwijają spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, umiejętność oceny odległości i kierunku, poznawanie stosunków liczbowych, kolorów, kształtu itp. Zabawy ruchowe przygotowują do społecznego współżycia
i współdziałania.

Program wychowania w przedszkolu zawiera podział zabaw ruchowych przeznaczonych dla dzieci. Zaliczamy do nich zabawy i ćwiczenia:

– kształtujące postawę,

– orientacyjno – porządkowe,

– z elementami równowagi,

– z elementami czworakowania i pełzania,

– bieżne,

– z elementami rzutu, celowania, toczenia,

– z elementami wspinania,

– z elementami podskoku i skoku.

Zabawa tematyczna, jak wszelka zabawa, wywodzi się z czynności ruchowych. Według S. Szumana ważnymi elementami charakteryzującymi zabawę są czynniki: temat, treść, partnerzy, role, tekst mówiony, przedmioty zastępcze, rekwizyty. Rozwój tematów według autora postępuje z wiekiem. Trzylatki naśladują zwykle jedną wybraną czynność. Treść zabaw zarówno trzylatki, jak i czterolatki czerpią głównie z najbliższego otoczenia. Cechą charakterystyczną jest głośne mówienie. Dziecko nie tylko powtarza słowa, które usłyszało od dorosłych, ale również samo tworzy neologizmy, przez co kształci swoją sprawność językową i rozwija zdolność do dokonywania analizy i syntezy. Dzieci w tym wieku bawią się samotnie lub w małych grupach, bawią się też krócej.

Zabawy dydaktyczne podporządkowane są regułom postępowania, a kierowane przez dorosłych metodą zadań stawianych dziecku do samodzielnego wykonania. Są okazją do porządkowania swoich wiadomości, operowania nimi, analizowania i rozumowania. Kształtują cechy charakteru jak: samodyscyplinę, systematyczność, wytrwałość. Wspomniane zabawy nie mogą trwać długo, ponieważ uwaga przedszkolaków jest rozproszona i ciągle wymaga zmian.

Zabawy konstrukcyjne rozwijają wyobraźnię przestrzenną, techniczną myśl dziecka, zapoznają z właściwościami tworzyw. Jak podkreśla H. Prus
–Wiśniewska rolę zabawy konstrukcyjnej, rozpatrywać można ze względu na kształtowanie zdolności manualnych, doskonalenie koordynacji wzrokowo – ruchowej. Znaczenie mają także jej funkcje społeczno – emocjonalne: wytrwałość w dążeniu do celu, samodzielność, zdolność celowego
i planowego działania oraz radzenia sobie z trudnościami. Działania konstrukcyjne zaspokajają potrzebę tworzenia. M. Przetacznikowa podkreśla,
że aby poprawnie i wiernie odtworzyć dany model, należy go poddać dokładnej analizie i wyodrębnić jego elementy składowe, porównać właściwości konstrukcyjne i materiał, jaki dziecko ma do dyspozycji, zaplanować sposób postępowania i kontrolować stan wytworu w kolejnych etapach jego budowy. Dzieci w czwartym roku życia potrafią odwzorować prosty model ułożony
z klocków.

Zabawy dowolne są cenne pod względem wartości emocjonalnego i społecznego rozwoju dzieci. Dzieci w wieku trzech lat najchętniej bawią się samotnie lub obok siebie, tylko niekiedy nawiązują między sobą krótkotrwałe kontakty. U dzieci czteroletnich zauważa się tendencję do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Na początku polega to na obserwacji innego dziecka i naśladowaniu jego zabawy, zabawie we dwoje. W miarę rozwoju dziecka wydłuża się czas trwania zabaw, wzrasta liczba uczestników, przybierając formę zespołowej zabawy.

Opracowała: Ewa Kalita

Bibliografia:

Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987.

Przetacznikowa M., Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży, Warszawa 1973.

Thimm K., Zabawa w IQ, „Forum” 2003.

Wlaźnik K., Wychowanie fizyczne w przedszkolu, Warszawa 1966.

 Żygulski K., Encyklopedia psychologii, Warszawa 1998.